Finally, what do Holy Week and the Resurrection mean?
Ελληνική έκδοση
I am afraid that, for most of us, what we call Holy Week is nothing more than a generality. Nothing more than holidays, childhood memories with a strong folkloric element and delicious food. So, what finally, do Holy Week and the Resurrection mean for modern people?
They mean the revelation of the damage on a completely personal level. While in our lives everything is going well and everything is running wonderfully (profession, political ideologies, bickering on the social media) suddenly the damage comes: a cancer, a car accident, the revelation of your son that he is a drug user or your daughter's that she feels that she is a boy... And then, everything is turned upside down. And then, from the phenomenology of reality, you pass for the first time in life. And the question arises: what is life and what is death? It is the only measure and criterion to help us understand why this week is Great.
By what measure is the size of this week measured? By the measure of the manifestations. It reveals some things that are immense. And the greatest is God. Let each of us think, how the word ‘‘God’’ came into our lives. I am afraid, completely mechanically, unconsciously. For some, God is a supreme Being, for others a problem with which philosophy has struggled for centuries to define, and for some a commodity exploited by certain groups of people.
So, this week clearly makes God personal. The ideology goes away, and the person comes in. This person has a name: Christ. And this week depicts this Person's relationship with me, depicts His relationship with each person. Which is an erotic relationship of a manic Lover. *
It is not an intellectual relationship, a kind of a good God who pays for man's sins. No. This is a personal relationship. We have a God who is madly in love with every person and who shows it with an historical act. With an incarnate historical act. We never approach these incarnated, historical acts and the personal relationship with ideologies, nor through the intellect. We approach them in another way. Like when we meet someone. Is it possible to fall in love by reading books and studying about the person we love? We are in love within the framework of a relationship, the immediacy of the relationship. If we want to know God, the eponymous God, the Bridegroom, the Lover, we need to follow the path of the relationship. And the relationship has an immediacy. It's not a theory.
Well, this week, from day to day, declares and shows the practice of this relationship, the practice of this lovemaking. Not only of the love that comes to me but also of the way I can show my love to the manic Love of Christ.
Holy Week is also a stubbornness. It is the stubbornness of life to resist derision towards life. In our times and society, it is a great achievement to be an atheist and to aim for social transformation. But is this the most important? No, the first is not social transformation. The first really, is the terrible hourglass of time. Even at this moment, that you read these lines, hundreds of thousands of people are dying. They finish their life. And this has been going on for millions of years. This hourglass runs constantly, and my own personal being, this body with which I enjoy life and the world, the soul with which I can perceive life and the world, they will be lost in this hourglass in an instant. Well, with the courage of someone who is sentenced to death, I, too, mock the absolutization of generalities. Holy Week brings me back to the crucial point of remembering that there is something more real than all the generalities. More real, but also for that reason, too elusive.
The most real ones are elusive like what we call existence, person. Today's wise men, who spent their entire lives researching such problems, say ''the person emerges in the place of the Other.'' An intellectual conversation? Nope. There is no person outside the relationship. There is no person without reference. The infant comes into being, and its whole existence is a reference, a thirst for relationship. It cannot be saturated with milk alone. The infant wants to be taken care of, wants the touch, the speaking. This is the only way for the infant to enter the world of language and symbols, the human world, the world of relationships.
It is the relationship, then, that constitutes our very being, our existence. These are not theories. So, in Holy Week everything, all this tradition that is saved and resists as life, pushes us, day by day to see the specific fact of relationship as a fact of life. God is not an ideology anymore. In Holy Week we meet a Person.
And every time we meet Him, we experience the Resurrection. So, what is the Resurrection? Christ Himself, who can overcome death.
What death? The physical, the biological? Or the death of our lives, of our moments, of our minutes, of our relationships, of our good mornings and good nights, and above all the spiritual death which is much more horrible than the physical; Not all the people who live among us are alive.
No Christian denies or rejects the historicity of the Resurrection. Alas. But as St. Simeon the new Theologian says in a famous Easter sermon to the monks, in addition to the historical event of the Resurrection which occurred once, there is also the mystical inner resurrection that occurs daily. And that's what it's all about for the Saint. The internalization of the Resurrection as an experience, and a quality of life.
The Resurrection, in the percentage that remains merely a historical event, is limited spatiotemporally. But in the percentage that is internalized, it opens beyond space and time. It becomes over-temporal. A miracle of Christ, let's say, happened once with certain people. But the meaning of the miracle has neither time nor place because it is defined each time in the space of the heart.
So, for the Orthodox, the Resurrection is the encounter with Christ in the openness of the existence, which transcends limits and conditions. The Resurrection is reflected in our interpersonal relationships. From our good mornings to our good nights, from how much we manage to resurrect our time. Resurrection is to live the present as a timeless realm of life. Away from the games of the mind, which captivate us sometimes in the past, filling us with guilt, and sometimes in the future, giving us only anxiety and anguish, and which grab from us the now of our life, the only essential field of our Resurrection freedom.
But we are still dying. In the tombs we have deposited our own loved ones, and each of us, all of us, are waiting for our turn. So, what do we, the irrevocably mortals, celebrate in the Easter light?
The paschal ecclesiastical experience evangelizes a new way of being: to find existence in the relationship. Christ rose from the dead not because his human biological individuality possessed some unexplained magical power, but because He transformed the biological death into a relationship with God. Yes, we still dye, but through the dust we eliminate the ultimate resistance to the completed relationship: autonomous individuality.
So, this time, with the courage of the sentenced to death mortals, let us also mock the absolutization of generalities. Let us make this Holy Week and the Resurrection of Christ indeed an Easter, a passage, from individuality to personhood. And then no one will die anymore. Just as the grain of wheat does not die when it rots in the earth to bear fruit a hundredfold.
Blessed Passage!
Fr. Christos
*For the ancient Greeks and the Fathers of the Church, eros is understood considerably different from the common meaning of the word in contemporary world. In general, eros is not considered as a physical attraction but the vehicle for the transformation of consciousness, and union with the Divine. The erotic energy is described as the force that moves all things towards peace, perfection, and divinity. That is why we can talk about the Eros for God i.e., the willing of humans to go from the image to the likeness of God, the deification.
Τί σημαίνουν , τελικά, η Μεγάλη Εβδομάδα και η Ανάσταση;
Φοβάμαι ότι αυτό που λέμε Μεγάλη Εβδομάδα, για τους περισσοτέρους από εμάς δεν είναι τίποτε άλλο παρά μια γενικότητα. Τίποτε περισσότερο από διακοπές, παιδικές αναμνήσεις με έντονο το φολκλορικό στοιχείο και νόστιμα φαγητά. Τι σημαίνουν τελικά η Μεγάλη Εβδομάδα και η Ανάσταση για τον σύγχρονο άνθρωπο;
Σημαίνουν την αποκάλυψη της βλάβης σε τελείως προσωπικό επίπεδο. Ενώ δηλαδή στη ζωή μας κυλάνε όλα καλά και όλα τρέχουν θαυμάσια (το επάγγελμα, οι πολιτικές ιδεολογίες, οι διαξιφισμοί στα media) έρχεται ξαφνικά η βλάβη: ένας καρκίνος, ένα αυτοκινητιστικό δυστύχημα, η αποκάλυψη του γιου σου ότι είναι χρήστης ναρκωτικών ή της κόρης σου ότι αισθάνεται αγόρι…και τότε, όλα ανατρέπονται. Και τότε, από τη φαινομενολογία της πραγματικότητας, περνάμε για πρώτη φορά στη ζωή. Και μπαίνει το ερώτημα: Τι είναι ζωή και τι είναι θάνατος; Είναι το μόνο μέτρο και κριτήριο για να μπορέσουμε να καταλάβουμε, να ψηλαφίσουμε, γιατί αυτή η εβδομάδα είναι Μεγάλη.
Με ποιο μέτρο μετριέται το μέγεθος αυτής της εβδομάδας; Με το μέτρο των φανερώσεων. Φανερώνει κάποια πράγματα τα οποία είναι πολύ μεγάλα. Και το μεγαλύτερο είναι ο Θεός. Ας σκεφτεί ο καθένας μας ξεχωριστά, πώς μπήκε στη ζωή του αυτή η λέξη. Φοβούμαι, τελείως αυτονόητα, μηχανικά, ασυνείδητα. Για κάποιους ο Θεός αποτελεί ένα υπέρτατο Ον, για κάποιους άλλους ένα πρόβλημα με το οποίο πάλεψε η φιλοσοφία αιώνες να το προσδιορίσει, και για μερικούς ένα εμπόρευμα που το εκμεταλλεύονται ορισμένες τάξεις ανθρώπων.
Αυτή η εβδομάδα λοιπόν κάνει ξεκάθαρα πλέον τον Θεό προσωπικό. Φεύγει το ιδεολόγημα και απομένει το πρόσωπο. Το πρόσωπο αυτό έχει όνομα: Χριστός. Και σ’ αυτήν την εβδομάδα εικονίζεται η σχέση Αυτού του προσώπου με μας , εικονίζεται η σχέση Του με τον κάθε άνθρωπο. Που είναι μια σχέση ερωτική ενός μανικού έρωτα.*
Δεν είναι μια διανοητική σχέση, ένας κάποιος καλός Θεός που πληρώνει για τις αμαρτίες του ανθρώπου. Όχι. Εδώ πρόκειται για μια προσωπική σχέση. Έχουμε έναν Θεό που είναι τρελά ερωτευμένος με τον κάθε άνθρωπο και που το δείχνει με μια ιστορική πράξη. Με μια ένσαρκη ιστορική πράξη. Αυτές τις ιστορικές πράξεις και την προσωπική σχέση, δεν τις πλησιάζουμε ποτέ με ιδεολογήματα, ούτε με τη νόηση. Τις πλησιάζουμε από άλλον δρόμο. Όπως όταν γνωρίζεις κάποιον. Είναι δυνατόν να ερωτεύεσαι κάποιον διαβάζοντας βιβλία κι επειδή μελέτησες περί του προσώπου που αγαπάς; Είσαι ερωτευμένος μέσα στα όρια μιας σχέσης. Εάν θες να γνωρίσεις τον Θεό, τον επώνυμο Θεό, τον Νυμφίο Αυτόν, τον Εραστή, πρέπει ν’ ακολουθήσεις την οδό της σχέσης. Και η σχέση έχει μια πρακτική. Έχει αμεσότητα. Δεν είναι θεωρία.
Λοιπόν, αυτή η εβδομάδα, από μέρα σε μέρα, δηλώνει και δείχνει την πρακτική αυτής της σχέσης, την πρακτική αυτού του έρωτα. Όχι μόνο του έρωτα που έρχεται προς εμένα αλλά και του τρόπου που μπορώ να δείξω τον έρωτά μου στον μανικό Έρωτα του Χριστού.
Η Μεγάλη Εβδομάδα είναι και ένα πείσμα. Είναι το πείσμα της ζωής ν’ αντιστέκεται στον χλευασμό προς τη ζωή. Έχει μεγάλη πέραση να είσαι άθεος και να στοχεύεις στον κοινωνικό μετασχηματισμό. Αλλά αυτό είναι το πρώτο; Όχι, το πρώτο δεν είναι ο κοινωνικός μετασχηματισμός. Το πρώτο πραγματικά, είναι η φοβερή κλεψύδρα του χρόνου. Αυτή τη στιγμή που διαβάζετε αυτές τις γραμμές, εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι πεθαίνουν. Τελειώνουν τη βιωτή τους. Και αυτό συμβαίνει για εκατομμύρια χρόνια. Αυτή η κλεψύδρα τρέχει συνεχώς, κι η δική μου προσωπική ύπαρξη, αυτό το κορμί με το οποίο χαίρομαι τη ζωή και τον κόσμο, η ψυχή με την οποία μπορώ να προσλαμβάνω τη ζωή και τον κόσμο, θα χαθεί μέσα σ’ αυτήν την κλεψύδρα σε μια στιγμή. Λοιπόν, με το θάρρος του μελλοθάνατου, χλευάζω κι εγώ την απολυτοποίηση των γενικοτήτων. Η Μεγάλη Εβδομάδα με ξαναφέρνει στο κρίσιμο σημείο να θυμηθώ ότι υπάρχει κάτι πιο πραγματικό απ’ όλες τις γενικότητες. Πιο πραγματικό, αλλά και γι’ αυτό πάρα πολύ άπιαστο.
Τα πιο πραγματικά είναι άπιαστα όπως αυτό που λέμε ύπαρξη, πρόσωπο. Λένε οι σημερινοί σοφοί άνθρωποι που δαπάνησαν ολόκληρο τον βίο στην έρευνα τέτοιων προβλημάτων: ‘‘το πρόσωπο αναδύεται στον τόπο του Άλλου’’. Μια διανοουμενίστικη κουβέντα; Όχι. Δεν υπάρχει πρόσωπο έξω απ’ τη σχέση. Δεν υπάρχει πρόσωπο δίχως αναφορά. Το βρέφος έρχεται στην ύπαρξη, κι είναι ολόκληρο μια αναφορά, μια δίψα σχέσης. Δεν μπορεί να κορεστεί μόνον με το γάλα. Το βρέφος θέλει το χάδι, τον λόγο. Έτσι μόνον θα μπει το βρέφος στον κόσμο της γλώσσας και των συμβόλων, στον ανθρώπινο κόσμο, στον κόσμο των σχέσεων
Είναι η σχέση, λοιπόν, που συνιστά την ίδια την ύπαρξή μας, την υπόστασή μας. Δεν είναι θεωρίες αυτά. Έτσι λοιπόν, στη Μεγάλη Εβδομάδα όλα, όλη αυτή η παράδοση που σώζεται κι αντιστέκεται ως ζωή, μάς σπρώχνουν, μέρα με τη μέρα να δούμε το συγκεκριμένο γεγονός της σχέσης ως γεγονός ζωής. Ο Θεός δεν είναι ιδεολόγημα. Στη Μεγάλη Εβδομάδα έχουμε να συναντήσουμε ένα Πρόσωπο.
Και κάθε φορά που Τον συναντάμε βιώνουμε ην Ανάσταση. Τί είναι λοιπόν η Ανάσταση; Ο ίδιος ο Χριστός που μπορεί να νικήσει τον θάνατο.
Ποιον θάνατο ; Τον φυσικό, τον βιολογικό ; Ή τον θάνατο της ζωής μας, των στιγμών μας, των λεπτών μας, των σχέσεων μας, του καλημέρα και του καληνύχτα μας και κυρίως του πνευματικού θανάτου που είναι πολύ πιο φρικτός του σωματικού; όλοι οι άνθρωποι που ζούνε ανάμεσα μας δεν σημαίνει ότι είναι ζωντανοί.
Κανείς χριστιανός δεν αρνείται και δεν απορρίπτει την ιστορικότητα της Ανάστασης. Αλίμονο. Αλλά όπως λέει και ο Άγιος Συμεών ο νέος Θεολόγος σε μια περίφημη πασχαλινή ομιλία του σε μοναχούς, πέρα από το ιστορικό γεγονός της Αναστάσεως το οποίο συνέβη άπαξ, υπάρχει και η μυστική εσωτερική ανάσταση που συμβαίνει καθημερινά. Και αυτό για τον Άγιο είναι το ζητούμενο. Η εσωτερίκευση της Αναστάσεως ως βίωμα, εμπειρία και ποιότητα ζωής.
Η Ανάσταση, στο ποσοστό που μένει απλώς ένα ιστορικό γεγονός, περιορίζεται χωροχρονικά. Στο ποσοστό όμως που εσωτερικεύεται, ανοίγεται πέρα από τον χώρο και χρόνο. Και το νόημα γίνεται υπερχρονικό. Ένα θαύμα του Χριστού ας πούμε, έγινε κάποτε και με κάποιους ανθρώπους. Όμως το νόημα του θαύματος δεν έχει ούτε χρόνο ούτε τόπο καθότι ορίζεται κάθε φορά στον χώρο της καρδιάς.
Για τον ορθόδοξο, λοιπόν, η Ανάσταση είναι η συνάντηση με τον Χριστό μέσα στην ανοιχτότητα της ύπαρξης, που ξεπερνάει όρια και προϋποθέσεις. Η Ανάσταση αποτυπώνεται στις διαπροσωπικές μας σχέσεις. Από το καλημέρα, μέχρι το καληνύχτα. Από το πόσο καταφέραμε να αναστήσουμε τον χρόνο μας. Ανάσταση είναι να ζεις το παρόν ως άχρονο πεδίο πραγμάτωσης ζωής. Μακριά από τα παιγνίδια του νου, που σε καθηλώνουν πότε στο παρελθόν, γεμίζοντάς σε ενοχές, και πότε στο μέλλον, χαρίζοντάς σου μονάχα άγχος και αγωνία και τα οποία σου αρπάζουν το τώρα της ζωής σου, το μοναδικό ουσιαστικό πεδίο της Αναστάσιμης ελευθερίας σου.
Όμως εμείς εξακολουθούμε να πεθαίνουμε. Στα μνήματα έχουμε αποθέσει δικούς μας αγαπημένους, και ο καθένας μας, όλοι μας, περιμένουμε τη σειρά μας. Τί λοιπόν γιορτάζουμε μέσα στην πασχαλινή φωτοχυσία εμείς οι ανέκκλητα μελλοθάνατοι;
Η πασχάλια εκκλησιαστική εμπειρία ευαγγελίζεται έναν καινό τρόπο της ύπαρξης: να αντλείς ύπαρξη από τη σχέση. Ο Χριστός αναστήθηκε από τους νεκρούς όχι γιατί η ανθρώπινη βιολογική του ατομικότητα κατείχε κάποια ανερμήνευτη μαγική δύναμη, αλλά γιατί μεταποίησε ακόμα και τον βιολογικό θάνατο σε σχέση με τον Θεό. Ναι, εξακολουθούμε να πεθαίνουμε, αλλά για να σβήσουμε στο χώμα την έσχατη αντίσταση στην πληρωματική σχέση: την αυτονομημένη ατομικότητα.
Φέτος λοιπόν, με το θάρρος του μελλοθάνατου, ας χλευάσουμε κι εμείς την απολυτοποίηση των γενικοτήτων. Ας κάνουμε τη Μεγάλη Εβδομάδα και την Ανάσταση του Χριστού όντως Πάσχα, πέρασμα, από το άτομο στο πρόσωπο· και τότε κανείς πια δεν θα πεθαίνει. Όπως δεν πεθαίνει ο κόκκος του σίτου όταν σαπίζει μέσα στη γη για να φέρει καρπό εκατονταπλασίονα.
Καλό Πέρασμα!
π. Χρήστος
*Για τους αρχαίους Έλληνες και τους Πατέρες της Εκκλησίας, ο έρωτας, νοείται πολύ διαφορετικά από την κοινή έννοια της λέξης στον σύγχρονο κόσμο. Γενικά, ο έρωτας δεν θεωρείται ως η φυσική έλξη αλλά το όχημα για τη μεταμόρφωση της συνείδησης και την ένωση με τον Θεό. Η ερωτική ενέργεια περιγράφεται ως η δύναμη που κινεί τα πάντα προς την ειρήνη, την τελειότητα και τη θεότητα. Γι' αυτό μπορούμε να μιλήσουμε για τον θεϊκό έρωτα δηλ. την επιθυμία του ανθρώπου να πάει από την εικόνα στην ομοίωση του Θεού, δηλ. τη θέωση.